تجارت الکترونیک یا e-commerce به هر نوع تبادل کالاها، خدمات، یا اطلاعات از طریق شبکه‌های اینترنت و فناوری‌های الکترونیکی گفته می‌شود. در این مدل تجارت، فعالیت‌های تجاری از جمله خرید و فروش، تبادل اطلاعات تجاری، و انجام تراکنش‌های مالی به صورت آنلاین و از راه دور انجام می‌گردد.

تجارت الکترونیک به وسیله فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) امکان انجام تعاملات تجاری را بین افراد، شرکت‌ها، و سازمان‌ها فراهم می‌کند. این امکانات شامل وب‌سایت‌ها، پلتفرم‌های آنلاین، درگاه‌های پرداخت، اپلیکیشن‌ها، سیستم‌های مدیریت زنجیره تأمین، و سایر فناوری‌های مرتبط است.

انواع تجارت الکترونیک بر اساس ماهیت طرفین معاملات در گروه‌های زیر دسته‌بندی می‌گردد:

B2B یا Business to Business 

مدل تجارت الکترونیک B2B یا Business-to-Business تبادل کالاها، خدمات و اطلاعات بین شرکت‌هاست. هر دو طرف معاملات در این تجارت شرکت‌ها و موسسات و اشخاص حقوقی هستند؛ برای مثال، تولیدکنندگانی که محصولات خود را به توزیع‌کنندگان می‌فروشند؛ و یا عمده‌فروشانی که کالاهای خود را به خرده‌فروشان می‌فروشند؛ در این مدل تجارت، تعاملات و خرید و فروش از طریق اینترنت و سیستم‌های الکترونیکی انجام می‌شود. ویژگی‌های اصلی این مدل شامل موارد زیر می‌شود:  

• تبادل محصولات و خدمات:
  تجارت B2B مرتبط با تبادل محصولات و خدمات بین شرکت‌ها است. این ممکن است شامل محصولات فیزیکی، خدمات، نرم‌افزارها و سایر موارد باشد.
• مناقصات و مذاکرات الکترونیکی:
  فرآیندهای مناقصه، مذاکره و انجام تعاملات تجاری از طریق سیستم‌های الکترونیکی انجام می‌شود. این شامل ارسال پیشنهادات، درخواست‌ها و بررسی مشخصات فنی محصولات می‌شود.
• پلتفرم‌های  B2B:
  وجود پلتفرم‌های آنلاین B2B که به عنوان بازارهای الکترونیکی برای شرکت‌ها عمل می‌کنند. این پلتفرم‌ها به شرکت‌ها امکان می‌دهند تا محصولات و خدمات خود را نمایش دهند و با سایر شرکت‌ها تعامل کنند.
• مدیریت زنجیره تأمین:
  مدیریت کامل فرآیند زنجیره تأمین از تولید تا توزیع محصولات. این شامل تأمین مواد اولیه، تولید، انباردهی و توزیع نهایی محصولات است.
• استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته:
  بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین مانند اینترنتِ اشیاء (IoT)، هوش مصنوعی (AI) و بلاک‌چین (Blockchain) به منظور بهبود فرآیندها، امنیت و کارآیی.
• تجارت الکترونیک نیازمند راهکارهای امنیتی:
  با توجه به حساسیت اطلاعات تجاری، ایجاد راهکارهای امنیتی مطلوب برای حفاظت از اطلاعات و انجام تراکنش‌های امن در محیط آنلاین.

نمونه‌هایی از پلتفرم‌های B2B شامل Alibaba و Amazon Business و SAP Ariba  و TradeIndia هستند که به شرکت‌ها این امکان را می‌دهند تا به عنوان خریدار یا فروشنده در این بازارهای الکترونیکی فعالیت کنند.

  بگزین، پلتفرم جامع تجارت هوشمند نیز نمونه‌ای از این مدل تجارت الکترونیک محسوب می‌گردد.

B2C یا Business to Customer

نوع دیگری از انواع تجارت الکترونیک، مدل B2C یا Business to Customer است که در آن فروشگاه‌های اینترنتی کالاهایی را برای فروش به عموم مردم ارائه کرده و اجناس خود را به مشتریان حقیقی می‌فروشند؛ این شکل تجارت الکترونیک، معمولاً شناخته‌شده‌ترین حالت آن در میان عموم مردم است؛ در این مدل، کسب‌وکارها محصولات و خدمات خود را مستقیماً به مصرف‌کنندگان عرضه می‌کنند. این نوع تجارت الکترونیک به وسیله وب‌سایت‌ها، فروشگاه‌های آنلاین، اپلیکیشن‌ها و سایر پلتفرم‌های الکترونیکی انجام می‌شود. ویژگی‌های اصلی مدل تجارت الکترونیک B2C عبارتند از:

• خرید آنلاین:
  مصرف‌کنندگان از طریق اینترنت محصولات و خدمات مورد نیاز خود را خریداری می‌کنند.
• فروشگاه‌های آنلاین:
  وجود وب‌سایت‌ها و فروشگاه‌های آنلاین که به مصرف‌کنندگان امکان می‌دهند تا به سرعت و راحت محصولات را بخرند.
• پرداخت آنلاین:
  استفاده از روش‌های پرداخت آنلاین برای انجام تراکنش‌های مالی بین کسب‌وکار و مصرف‌کننده.
• ارائه اطلاعات محصول:
  ارائه اطلاعات دقیق و کامل درباره محصولات به مشتریان از طریق وب‌سایت‌ها و نرم‌افزارهای مختلف.
• خدمات پس از فروش:
  ارائه خدمات پس از فروش شامل پشتیبانی مشتری، گارانتی و بازپرداخت به مصرف‌کنندگان.
• بازاریابی آنلاین:
  استفاده از استراتژی‌های بازاریابی آنلاین برای جلب و ترغیب مصرف‌کنندگان به خرید.
• تخفیفات و پیشنهادات ویژه:
  ارائه تخفیفات، پیشنهادات و کد تخفیف‌ها به مصرف‌کنندگان به منظور جلب توجه و افزایش فروش.

نمونه‌هایی از شرکت‌ها و برندهایی که در مدل B2C فعالیت دارند، شامل  Amazon و eBay و Apple Store  و Zappos می‌شوند. این شرکت‌ها از طریق وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های موبایل به مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهند تا به راحتی محصولات و خدمات را بخرند و تجربه خرید آنلاین را تجربه کنند.

C2B یا Customer to Business 

در این نوع از تجارت الکترونیک، خدمات از سوی مشتریان به سمت کسب‌وکارها ارائه می‌گردد. در چنین ساختاری مشتریان، ارائه‌دهندگانِ محتوا یا خدمات به شرکت‌ها می‌شوند و در عوض معمولاً از آن‌ها پاداش یا پرداخت دریافت می‌کنند. این نوع تجارت الکترونیک به عنوان یک رویکرد معکوس به تجارت سنتی نگاه می‌شود. ویژگی‌های اصلی مدل تجارت الکترونیک C2B عبارتند از:

• ارائه محتوا و نظرات مصرف‌کنندگان:
  مشتریان اطلاعات، تجربیات، و نظرات خود را به سمت کسب‌وکارها ارائه می‌دهند. این اطلاعات ممکن است در بهبود محصولات یا خدمات شرکت‌ها موثر باشد.
• شرکت در برنامه‌ها و مسابقات:
  مشتریان می‌توانند در برنامه‌ها، مسابقات، یا تحقیقات بازاریابی شرکت کنند و به عنوان شرکت‌کننده معتبر محسوب شوند.
• مناقصه برای خرید محصولات یا خدمات:
  مشتریان می‌توانند با ارائه پیشنهاد برای خرید یا استفاده از خدمات، بازار را برای رقابت باز کنند.
• پرداخت‌های معکوس:
  در برخی موارد، مشتریان می‌توانند به عنوان فراهم کنندگان خدمات باشند و از سمت شرکت‌ها پرداخت دریافت کنند. مثلاً برخی از وبلاگرها، افراد معروف در رسانه‌های اجتماعی و خلق محتوا این فرآیند را انجام می‌دهند.
• استفاده از نظرات مصرف‌کنندگان در بازاریابی:
  شرکت‌ها از نظرات و تجربیات مشتریان در استراتژی‌های بازاریابی و ارتقاء محصولات خود بهره می‌برند.
• خدمات شخصی‌سازی و توصیه:
  بر اساس اطلاعات و نظراتی که مصرف‌کنندگان ارائه می‌دهند، شرکت‌ها می‌توانند خدمات یا محصولات خود را به شخصیت و نیازهای خاص هر فرد تنظیم کنند.

نمونه‌هایی از موارد C2B شامل وبلاگ‌نویسان، تاثیرگذاران رسانه‌های اجتماعی، و سایت‌های بازاریابی موفق می‌شوند. به عنوان مثال، افراد می‌توانند در وبلاگ‌ها یا رسانه‌های اجتماعی محصولات را معرفی کنند و به شرکت‌ها کمک کنند تا از تأثیرگذاری و توصیه‌های آن‌ها بهره‌مند شوند.

برای مدل C2B می‌توان به عنوان مثال به وب‌سایت  Upwork Global (Elance-oDesk) اشاره نمود.

C2C یا Customer to Customer

نوعی از تجارت که با ایجاد فضایی برای ارائه‌ی آگهی‌ها و تبلیغات دسته‌بندی‌شده‌ی آنلاین، بین افراد حقیقی، هم به عنوان فروشنده یا ارائه‌کننده‌ی خدمات و هم به عنوان مشتری، ارتباط برقرار می‌کند تا بتوانند با یکدیگر خرید و فروش و معامله کنند. این مدل از انواع تجارت الکترونیک اغلب از طریق پلتفرم‌های آنلاین، بازارهای الکترونیکی، یا سایر وب‌سایت‌های مشابه انجام می‌شود. ویژگی‌های اصلی مدل تجارت الکترونیک C2C عبارتند از:

• پلتفرم‌های بازاریابی:
  وجود وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های آنلاین که به عموم مردم امکان می‌دهند تا محصولات خود را بفروشند یا از دیگران خرید کنند.
• حراجی‌های آنلاین:
  برگزاری حراجی‌ها و فروش ویژه در پلتفرم‌های آنلاین به منظور ارائه محصولات با قیمت مناسب.
• ارتباط مستقیم مشتریان:
  مستقیماً بین مشتریان برقراری ارتباط برای فروش و یا خرید محصولات یا خدمات.
• پرداخت‌های الکترونیکی:
  استفاده از روش‌های پرداخت الکترونیکی برای انجام تراکنش‌های مالی آنلاین.
• نظرات و امتیازات کاربران:
  امکان ارائه نظرات و امتیازات به دیگر مشتریان درباره تجربه خرید یا فروش در پلتفرم.
• سیستم امنیتی:
  ایجاد سیستم‌های امنیتی به منظور حفاظت از اطلاعات مالی و شخصی در فرآیند تراکنش.
• معاملات مستقیم:
  انجام معاملات بدون واسطه و مستقیماً بین خود مشتریان.

نمونه‌هایی از وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های معروف C2C شامل  eBay و Craigslist و Poshmark و Airbnb هستند. این پلتفرم‌ها به مشتریان این امکان را می‌دهند که محصولات خود را بفروشند یا از دیگران خرید کنند.

B2B2C یا Business to Business to Customer

مدل تجارت الکترونیک B2B2C همکاری و تعامل بین سه نهاد یعنی یک شرکت با شرکت دیگر و همچنین با مشتریان است. در این مدل، شرکت‌ها خدمات یا محصولات خود را نه تنها به سایر شرکت‌ها بلکه به‌طور مستقیم به مصرف‌کنندگان نیز عرضه می‌کنند. این فرآیند به صورت زنجیره‌ای صورت می‌گیرد که از تولید و توزیع تا به فروش نهایی به مشتریان گام برمی‌دارد.

برخی ویژگی‌های مهم مدل تجارت الکترونیک B2B2C شامل موارد زیر است:

• همکاری  B2B:
  شرکت‌ها به عنوان ارائه‌دهندگان خدمات یا محصولات به سایر شرکت‌ها ارائه می‌دهند. این همکاری ممکن است شامل تولید، توزیع، یا هر فرآیند دیگری باشد.
• ارائه به مصرف‌کنندگان  B2C:
  محصولات یا خدمات از طریق فروشگاه‌های آنلاین یا کانال‌های دیگر به مصرف‌کنندگان نهایی عرضه می‌شوند.
• تجربه مشتری یکپارچه:
  ایجاد تجربه مشتری یکپارچه از ابتدا تا انتها، از طریق هماهنگی بین فازهای B2B و B2C؛ که این روند شامل سفارشات، تحویل، پشتیبانی و خدمات مرتبط با مشتری می‌شود.
• مدیریت زنجیره تأمین:
  مدیریت کامل زنجیره تأمین از تولید تا توزیع و ارائه خدمات به مشتریان نهایی.
• استفاده از داده‌ها و هوش تجاری:
  استفاده از داده‌ها و اطلاعات برای بهبود فرآیندها و تصمیم‌گیری‌ها در هر مرحله از زنجیره تأمین و فروش.
• توسعه بازار:
  افزایش بازارهدف از طریق همکاری با شرکت‌های B2B و توسعه کانال‌های فروش مستقیم به مصرف‌کنندگان.

یک نمونه از شرکت‌هایی که ممکن است در مدل تجارت B2B2C فعالیت داشته باشند، Alibaba است؛ که به عنوان یک بازار آنلاین B2B شروع به فعالیت کرده و سپس با ایجاد برنامه‌ها و خدمات مستقیم به مصرف‌کنندگان (مانند Taobao)، در مدل B2B2C گسترش یافته است.

B2G یا Business to Government

مدل تجارت الکترونیک B2G یا Business-to-Government ارتباط و تعامل بین شرکت‌ها و سازمان‌ها با دولت است. در این مدل، شرکت‌ها و کسب‌وکارها خدمات و محصولات خود را به دولت ارائه می‌دهند. این تعاملات اغلب از طریق پلتفرم‌ها و سیستم‌های الکترونیکی صورت می‌گیرد و اطلاعات به صورت آنلاین بین بخش خصوصی و دولت منتقل می‌شود. در زیر به برخی ویژگی‌های مدل تجارت الکترونیک B2G اشاره خواهیم کرد:

• مناقصات الکترونیکی (e-Tendering):
  دولت‌ها از طریق سیستم‌های الکترونیکی اقدام به اعلام مناقصات و درخواست‌های پیشنهاد می‌کنند.
• شرکت‌ها و تولیدکنندگان می‌توانند به صورت آنلاین به مناقصات شرکت کرده و پیشنهادات خود را ارائه دهند.
• سفارشات الکترونیکی (e-Procurement):
  دولت‌ها از فرآیند سفارش‌دهی الکترونیکی برای خرید محصولات و خدمات استفاده می‌کنند.
• شرکت‌ها می‌توانند محصولات و خدمات خود را از طریق پلتفرم‌های الکترونیکی به دولت عرضه کرده و درخواست‌های سفارش دریافت کنند.
• پرداخت‌های الکترونیکی (e-Payments):
  استفاده از پرداخت‌های الکترونیکی برای تسهیل و امنیت بیشتر در تعاملات مالی بین شرکت‌ها و دولت.
• تعاملات مالی و مالیات الکترونیکی (e-Financial Transactions and e-Taxation):
  استفاده از سیستم‌های مالی الکترونیکی برای پرداخت مالیات و تسهیل در تبادل اطلاعات مالی بین شرکت‌ها و دولت.
• تعاملات الکترونیکی در زمینه خدمات عمومی:
  شرکت‌ها ممکن است خدمات عمومی خود را به دولت ارائه دهند، مانند خدمات بهداشتی، آموزشی یا سایر خدمات عمومی.
• تبادل الکترونیک اطلاعات:
  تسهیل در تبادل داده‌ها و اطلاعات میان شرکت‌ها و دولت با استفاده از سیستم‌ها و پلتفرم‌های الکترونیکی.

تجارت الکترونیک B2G باعث افزایش کارایی، کاهش هزینه‌ها، و ایجاد شفافیت و امنیت بیشتر در تعاملات بین بخش خصوصی و دولت می‌شود. این مدل بهینه‌سازی فرآیندهای کسب‌وکار و تعاملات مالی را تسهیل می‌کند و به دولت امکان مدیریت بهتر خدمات و منابع را می‌دهد.

یک نمونه برای تجارت الکترونیک B2G می‌تواند شرکت "Government Tech Solutions" باشد. این شرکت متخصص در ارائه راهکارها و خدمات فناوری اطلاعات به دولت‌ها و نهادهای دولتی است. Government Tech Solutions  از طریق پلتفرم‌های الکترونیکی به دولت‌ها کمک می‌کند تا به بهترین نحو از فناوری اطلاعات برای بهبود عملکرد و ارائه خدمات به شهروندان استفاده کنند. این شرکت مثالی از همکاری بین بخش خصوصی و دولت در زمینه تجارت الکترونیک B2G است.