مدل تجارت الکترونیک Business to Business یا همان B2B، فعالیت‌های تجاری اعم از تبادل کالاها و خدمات بین سازمان‌ها، شرکت‌ها، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و خدمات‌دهندگان است که به صورت الکترونیکی انجام می‌گیرد.

  ویژگی‌های تجارت الکترونیک B2B:

مهمترین ویژگی‌ها و جنبه‌های تجارت الکترونیک B2B عبارتند از:

• تبادل الکترونیک سفارشات (e-Procurement): 
  در تجارت  B2B، سفارشات و تعاملات انجام می‌شوند، و از طریق سیستم‌های الکترونیکی، اطلاعات در مورد محصولات، قیمت‌ها، شرایط تحویل و سایر جزئیات به صورت آنلاین به اشتراک گذاشته می‌شود.
• پلتفرم‌های بازار B2B:
  برخی از وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های خاص به عنوان بازارهای الکترونیکی B2B عمل می‌کنند. در این‌جا، شرکت‌ها می‌توانند محصولات و خدمات خود را عرضه کنند و با شرکت‌های دیگر تعامل داشته باشند.
• انتقال داده الکترونیکی (Electronic Data Interchange - EDI): 
  این سیستم امکان انتقال اطلاعات تجاری و معاملات بین سیستم‌ها و نرم‌افزارهای مختلف را فراهم می‌کند.
• سیستم‌های مدیریت ارتباط با مشتریان (Customer Relationship Management - CRM): 
  استفاده از سیستم‌های CRM در تجارت B2B می‌تواند به بهبود ارتباط با مشتریان و مدیریت اطلاعات مشتریان کمک کند.
• تبادل الکترونیک اسناد مالی:
  در تجارت B2B، تراکنش‌های مالی از طریق سیستم‌های الکترونیکی مانند شبکه‌های بانکی الکترونیکی صورت می‌پذیرد.

استفاده از تجارت الکترونیک B2B می‌تواند به بهبود کارآیی، کاهش هزینه‌ها، افزایش تسهیلات تجاری و ایجاد ارتباطات قوی‌تر بین شرکت‌ها منجر شود. این سیستم اغلب در صنایعی مانند تولید، توزیع، فناوری اطلاعات و سایر صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فرآیند تکامل تجارت الکترونیک B2B:

تجارت الکترونیک در طول نسل‌های مختلف تکامل یافته و تغییرات متعددی را تجربه کرده است. در زیر به نسل‌های اول تا پنجم تجارت الکترونیک B2B اشاره‌ای مختصر خواهیم داشت:

نسل اول (اواخر دهه 1960 تا اوایل دهه 1990):

نسل اول تجارت B2B مقارن با شروع استفاده از الکترونیک در تبادل اطلاعات تجاری با استفاده از سیستم‌های مبتنی بر متن¹ (Text-Based Systems) بود؛ مانند  Electronic Data Interchange (EDI)؛ در آن دوره همچنین برای ارسال اطلاعات تجاری بین شرکت‌ها از شبکه‌های انتقال داده استفاده شد.

• تمرکز بر سفارشات و پرداخت‌ها
• ابزار داد و ستد از راه دور
• ایده‌های نوین و فرصت‌های جدید
• رشد سریع

نسل دوم (اوایل دهه 1990 تا اواخر دهه 2000):

نسل دوم تجارت B2B مصادف با ظهور اینترنت و استفاده از وب به عنوان یک پلتفرم برای تبادل اطلاعات تجاری بود؛ همچنین در این دوره وب‌سایت‌های B2B به عنوان فضایی برای نمایش محصولات و اطلاعات تجاری ایجاد شده، و پروتکل‌ها و استانداردهای امنیتی برای اطمینان از امنیت تبادل اطلاعات توسعه یافت.

• تمرکز بر خدمات تخصصی‌تر و عمیق کردن روابط
• پشتیبانی از راه‌های ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی
• حرکت به سمت تخصصی شدن محصولات
• افزایش سطح تعامل و دریافت بازخورد
• پرداخت امن
• بلاگ تخصصی
• شخصی‌سازی
• حسابداری و بانکداری شخصی

نسل سوم (اواخر دهه 2000 تا اوایل دهه 2010):

استفاده از پلتفرم‌های B2B از جمله شبکه‌های تجاری مانند Alibaba و  SAP Ariba در زمان نسل سوم تجارت B2B گسترش یافت؛ تجربه کاربری (User Experience) در وب‌سایت‌های  B2Bمورد توجه قرار گرفت، و استفاده از فنآوری‌های نوین مانند واقعیتِ افزوده² (Augmented Reality) برای نمایش محصولات در این دوره افزایش یافت.

• تمرکز بر خلق تجربه مشتری و تغییر با سبک زندگی مشتری
• مدیریت فراداده‌ها و ابزارهای گزارشی
• تحلیل داده به منظور درک نیاز مشتری
• رابط کاربری تعاملی و خودآموز
• مولتی‌پلتفرم و ریسپانسیو
• شبکه‌سازی درونی
• قابلیت فروش چندلایه و افیلیت مارکتینگ³

نسل چهارم (اوایل دهه 2010 تا اوایل دهه 2020):

در نسل چهارم تجارت B2B استفاده از پردازشِ ابری⁴ (Cloud Computing) در تجارت الکترونیک  B2B گسترش یافت. انعطاف‌پذیری و هوش تجاری (Business Intelligence) مورد توجه قرار گرفت؛ و  استفاده از اتوماسیون و هوش مصنوعی در فرآیندهای تجاری افزایش پیدا کرد.

• توجه به جنبه‌های متفاوت نیاز مشتری به امنیت و حریم خصوصی
• برندسازی و وفاداری
• خدمات اضافه بر سازمان
• ایجاد ارزش مستمر
• یادگیری عمیق
• خودکارسازی فرآیندها
• کمک به تصمیم‌سازی
• خدمات داده‌کاوی و تحلیل

نسل پنجم (از اوایل دهه 2020 به بعد):

در این دوره تکنولوژی‌های مبتنی بر بلاک‌چین⁵ (Blockchain) برای افزایش امنیت تراکنش‌ها و اطمینان از اصالت اطلاعات توسعه می‌یابد. گسترش اینترنتِ اشیاء⁶ (IoT)، افزایش اتصال بین دستگاه‌ها در زنجیره تامین (Supply Chain)، و همچنین توسعه تکنولوژی‌های تجربه واقعیت مجازی (Virtual Reality) برای بهبود تجربه مشتریان در محیط‌های تجاری آنلاین از خصوصیات بارز این دوره هستند.

• هوش مصنوعی خلاق
• توجه به تحولات جهانی - توجه به محیط زیست
• شفافیت تجارت و خلق اعتماد، خصوصاً در روابط بین‌المللی
• فراهم کردن خدمات مبتنی بر داده‌های ابری
• واقعیت مجازی (Virtual Reality)
• بلاک‌چین (Blockchain)

این روند تکاملی نشان از رشد پیوسته تجارت الکترونیک B2B دارند که با توجه به پیشرفت فناوری، انعطاف‌پذیری بیشتر و بهبودهای مستمر در فرآیندهای تجاری ادامه پیدا خواهد کرد.

واژگان: 

¹  سیستم‌های مبتنی بر متن (Text-based Systems) سیستم‌هایی هستند که بر اساس ورودی‌های متنی عمل می‌کنند و به کمک پردازش متن اطلاعات را استخراج و تحلیل می‌کنند. این سیستم‌ها از الگوریتم‌ها و تکنیک‌های پردازش زبان طبیعی (NLP یا Natural Language Processing) استفاده می‌کنند تا مفهوم و اطلاعات موجود در متن را درک کرده و به آنها پاسخ دهند. سیستم‌های مبتنی بر متن در زمینه‌های گوناگونی از جمله هوش مصنوعی، پردازش زبان طبیعی، معالجه زبان ماشین و سیستم‌های تصمیم مبتنی بر داده (Data-driven Decision Systems) استفاده می‌شوند.

²  واقعیت افزوده (AR یا Augmented Reality) فناوری‌ای است که اطلاعات دیجیتال را به دنیای واقعی افزوده و ترکیب می‌کند. این تکنولوژی از دستگاه‌های الکترونیکی مانند تلفن‌های هوشمند، تبلت‌ها و دستگاه‌های پوشیدنی مانند عینک‌های شبیه‌سازی دیجیتال استفاده می‌کند. واقعیت افزوده به کاربران امکان ارتقاء تجربه واقعی خود در محیط اطراف را می‌دهد.

³   افیلیت مارکتینگ (Affiliate Marketing) یک روش تبلیغاتی آنلاین است که در آن بازاریابان (بازاریابان افیلیت) به شرکت‌ها یا تاجران خدمات یا محصولات دیگر را معرفی می‌کنند و به عنوان جایزه برای هر فروش یا عملیات مشخصی که از طریق لینک‌های اختصاصی آن‌ها انجام شود، کمیسیون دریافت می‌کنند. این سیستم به تبلیغات کارآمدتر و برنامه‌ریزی مؤثرتر برای شرکت‌ها منجر شده و به بازاریابان این امکان را می‌دهد که با فعالیت‌های خود در ترویج محصولات، درآمدزایی کنند.

⁴  پردازش ابری (Cloud Computing) مدلی از فناوری است که به کاربران امکان اجرا و ذخیره‌سازی اطلاعات و برنامه‌ها در بستر اینترنت را فراهم می‌کند. در این مدل، منابع محاسباتی مانند سرورها، ذخیره‌سازها، پایگاه‌داده‌ها، شبکه و نرم‌افزارها به صورت ابری (در اینترنت) فراهم می‌شوند و به کاربران این امکان را می‌دهند که به سادگی به این منابع دسترسی داشته باشند.

⁵  بلاک‌چین (Blockchain) فناوری توزیع‌شده‌ای است که به عنوان پایگاه داده‌ای امن و شفاف برای ذخیره و مدیریت اطلاعات و تراکنش‌ها شناخته می‌شود. این فناوری از یک سلسله بلوک‌های متصل به یکدیگر تشکیل شده است، که هر بلوک حاوی یک لیست از تراکنش‌های صورت‌گرفته و یک کد یا هَش (hash) از بلوک قبلی می‌باشد؛ بنابراین هر بلوک به صورت غیرقابل تغییری به بلوک قبلی متصل است.

⁶  اینترنتِ اشیاء (IoT یا Internet of Things) فناوری‌ای است که به اشیاء مختلف، از دستگاه‌های خانگی تا سنسورها و دیوایس‌های مختلف، این امکان را می‌دهد تا با هم به اینترنت متصل شوند و اطلاعات را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. این تکنولوژی باعث ایجاد شبکه‌ای ارتباط میان اشیاء مختلف در محیط فیزیکی می‌شود و بستری تبادل داده‌ها و کنترل از راه دور این اشیاء فراهم می‌آورد.